شناسنامه تفسیر

نام معروف مفتاح الجنان فی حل رموز القرآن
مؤلف صالح بن محمد البرغانی القزوینی الحائری
وفات جمادی الثانی سال ۱۲۷۱ق
مذهب شیعه
زبان عربی
تعداد مجلدات ۸ جلد رحلی
مشخصات نشر جلد نخست این کتاب را در سال ۱۳۷۹ ق/۱۹۶۰م در نجف اشرف که از سوره حمد تا ۱۶۵ سوره بقره میباشد، تحقیق و به چاپ رسیده است.

معرفی مفسر و تفسیر

صالح بن محمد برغانی قزوینی الحائری، عالم فاضل مفسر و از مفسران چندگانه نویس شیعه که گرایش حدیثی داشته است.
 
برغانی دارای آثار فراوان و به ویژه در حوزه تفسیر است که از آن جمله می توان به کتاب های زیر اشاره کرد:
 
1) کتاب بحر العرفان و معدن الایمان فی تفسیر القرآن در ۱۷ مجلد رحلی که مؤلف با تلاش ویژه احادیث مرویه از ائمه اطهار در تفسیر را استقصا کرده است. (تاریخ تألیف و فراغت از جلد ۱۷، رجب سنة ۱۲۶۶) در آخر برخی از نسخه ها رساله دیگر خود با عنوان: جملة من الآیات النازلة فی شان الأئمة علیم السلام و تفسیرها، ضمیمه شده است.
۲) التفسیر الصغیر در یک مجلد رحلی
۳) تفسیر الوسیط فی ۸ مجلد
۴) اعمال السنة به زبان فارسی
۵) اعمال سه ماه (ثلاثة أشهر) فارسی
۶) غنیمة المعاد فی شرح الإرشاد للعلامة حلی.
۷) مسالک الراشدین فی شرح الإرشاد، که کوچکتر از کتاب پیشین و در سه جلد است.
 
وی در هنگام دعا و زیارت در حرم حسینی در روز جمعه ۲۷ جمادی الثانی سال ۱۲۷۱ قمری سکته کرد و در رواق غربی روضه حسینی دفن شد.
 
تفسیر دیگری از شیخ محمد صالح برغانی قزوینی حائری (م ۱۲۷۱ ق) است. این تفسیر در حقیقت فشرده ای از تفسیر پیشین است که در هشت مجلد و به زبان عربی نگارش یافته و مهم ترین ویژگی آن استقصای روایات اهل بیت (علیهم السلام) مرتبط با تفسیر به صورت مستقیم و غیرمستقیم است، زیرا برخلاف تفاسیری مانند نورالثقلین و البرهان، این تفسیر تنها به روایاتی که آیه در آن ذکر شده اکتفا نکرده، بلکه افزون بر روایات تفسیری، روایات مربوط و مفید و ناظر به واژه ها و موضوعات در تفسیر و تعیین مصادیق و تأویل آیات گردآوری شده و افزون بر نقل مأثورات به شرح و توضیح آنها پرداخته است. این تفسیر به صورت کامل تنظیم شده و به ترتیبی که محقق کتاب نوشته، مؤلف آن را به پایان رسانده است.
 
نسخه هایی از این تفسیر در کتابخانه ملک تهران و مکتبه آیت الله مرعشی قم و دانشگاه تهران و برخی از کتابخانه های عراق موجود است.(1) آقای عبدالحسین صالحی از نوادگان برغانی جلد نخست این کتاب را در سال ۱۳۷۹ ق/۱۹۶۰م در نجف اشرف که از سوره حمد تا ۱۶۵ سوره بقره می باشد، تحقیق و به چاپ رسانده است.
 
و در ایران نیز همین تفسیر به همت آقای ابوطالب فاضلی خویی از احفاد مؤلف در انتشارات جهان در سال ۱۳۶۳ به صورت افست نشر یافته است.
 
پی‌نوشت‌:
١. امین، سید حسن، دائرة المعارف الشیعیة، ج ۶ ص ۲۹
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 920-919